Uzasadnienie praw mieszkańców Jurgowa ,Rzepisk i Czarnej Góry do polan w Tatrach Bielskich  i Wysokich.

           Lubię wędrować po bezludnych Tatrach Bielskich (ścisły rezerwat ochrony świstaka i kozicy)  Doliną Jaworową do Pięciu Stawów Spiskich,  Szeroka Jaworzyńska ze Śpismichałową Doliną , Doliną Białej Wody. Oczami wyobraźni cofam się wtedy do połowy wieku IX kiedy to nasi dziadkowie wypasali tu,  na 79 polanach ponad 6000 owiec. Większość tych tatrzańskich terenów jest zamkniętych dla turystów, a wejście w rejon Tatr Bielskich grozi sporą pokutą (mandatem) . Na te zakazy, mam jeden sposób, w kieszeni plecaka noszę dokument opracowany przez adwokata Stanisława Pęksę z Nowego Targu dnia 1 grudnia 1958r.  pod tytułem „ Uzasadnienie praw mieszkańców Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry na Spiszu Polskim do terenów Jaworzyńskich w Czechosłowacji na podstawie analizy ksiąg gruntowych madziarskich gromady Jurgów w powiecie nowotarskim, oraz spisu parcelowego gromady Jurgów.” Wiem, że dzisiaj odzyskanie tych olbrzymich terenów w Tatrach Bielskich i Wysokich jest niemożliwe. Jednak gdybym tak odmówił zapłacenia pokuty (mandatu)  jako że przebywam na swoim gruncie i sprawa miałaby trafić przed słowacki sąd, wtedy bez wszczynania międzynarodowego procesu rewindykacyjnego, mógłbym przedstawić na swoją obronę dokument Stanisława Pęksy i  inne dokumenty, mapy i zdjęcia, potwierdzające prawa Górali z Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry do tych terenów. Co prawda w efekcie końcowym i tak kara by była nieunikniona, ale spora część społeczności polskiej i słowackiej usłyszałaby o krzywdzie wyrządzonej góralom  spiskim, rugując ich z terenów tatrzańskich.  Nie czekając na ewentualny sądowy werdykt, przytoczę  tu spore fragmenty tego opracowania zachowując autentyczną pisownie i nazewnictwo polan w oryginale. Poszczególne polany wykazane są w kolejności: nr. spisu, nazwa polany, wykaz hipoteczny, nr. parceli, natomiast obszar podany jest w morgach i sążniach kw.  W tym opracowani podam nazwę polany i jej obszar.

             Spis parcelowy Jurgowa został założony przez władze węgiersko - austriackie w dniu 12 stycznia 1859r. jak to stwierdza data zamieszczona na końcu spisu. Spis ten obejmuje 79 pól, polan i tzw. Solisko, Podspady i Jaworzyna (niewielkie osady). Nazwy polan są częściej geograficzne jak np. Biała Woda, Murań, Żelazne Wrota, Czeska, Żabie, Wielki Kolbach, Jaworowe, Szeroka, Jagnięce , Kołowe, Morskie Oko, Spadniaperć itp. A częścią pochodzą od nazwisk pierwotnych posiadaczy , których nazwiska dotąd się utrzymały w odnośnych gromadach jak np. Semciowa, Kubalowa, Binkowa, Hopciowa, Gogolowa, Bartusia, Chowańcowa, Tyborowa, Bandykowa,  Bombówka, Grocholowa, Bryjowa, Wojtasowa, itp.

         Polany te w chwili zakładania ksiąg gruntowych, tj. w  1859r. musiały w pierwszym stopniu być uzależnione od właścicieli feudalnych  „Hersrschaft Dunajec” spadkobierców barona Aleksandra Horwata de Palochay, a od 1892 r. od „Chringen Hochenlohe Kraft Keresztely” , który spowodował odłączenie w mowie będących terenów od macierzystego Jurgowa, na rzecz nowopowstałej gminy Jaworzyna. Polany te wszystkie zamieszczone są na końcu kart  A odnośnych arkuszy hipotecznych jako  „Rottgrunde” .

     Charakterystycznym jest, że we wszystkich prawie arkuszach przy zakładaniu ksiąg gruntowych spadkobiercy barona Palochaya  zgłosili w dniu 28.X.1859 pod liczbą 5388 pretensje zapisane jako  „Anmeldung der Rigentumsanspruche, które jednak na podstawie postanowienia sądowego z 1860r, pozostały wykreślone i nie stanowiły przeszkody do przeniesienia praw własności tych polan czysto w drodze spadkobrania czy zbywania. Realność obejmowała wszystkie działki , należące do Herrschaft Dunajec Paloczajów, względnie potem Hohenlohego i na podstawie postanowienia sądu powiatowego w Spiskiej Starej Wsi i rozporządzeniu z 1892 została przeniesiona do 1 wh gminy Jaworzyna.  Wpisy powyższe stwierdzają, że rząd madziarski przeprowadził komasację na korzyść właścicieli dóbr, którzy zabrali wszystkie polany chłopom a w zamian za to odstąpili im w znacznie mniejszych rozmiarach pastwiska tzw. Urbarialne i część lasów, jako udziału w realnościach  (tu następuje numeryczny wykaz parceli,  ja podam tylko nazwy) Podziołki, Za wierch i Uboc, Palenica, Okulne, pod i nad okulne, do gronia i na wiyrch. 

Istniejące w naszej dyspozycji arkusze hipoteczne nie są w stanie dać dokładnego obszaru tego, co zostało odebrane rolnikom z Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry, gdyż pewna część arkuszy tych została żywcem przeniesiona do księgi gruntowej gminy Jaworzyna. Natomiast z tych arkuszy, które pozostały wynika, że przy komasacji ( w/w wsie ) straciły na rzecz właścicieli obecnej Jaworzyny – tu następuje szczegółowy wykaz polan  nr. parceli, nazwa, wykaz hipoteczny i powierzchnia:

Kubalowa – 8 morgów, Binkowa – 11 morgów, Rostoki – 8 morgów, Hopciowa -6 morgów, Cyrchliska 11 morgów, Gogolowa – 8 morgów , Bartusia – 6 morgów, Chowańcowa – 19 morgów, Tyborowa – 9 morgów, Wyżnie Kobyle – 6 morgów, Łysa – 5 morgów, Biała Woda – 12 morgów, Kramarzówka – 6 morgów, Groń – 3 morgi, Szałasisko Kirche  - 2  morgi, Wojtasowa – 5 , Rostoki – 32 morgi, Michałczyna - 2 morgi, Łomy Kasine- 2 morgi , Sywarki - 1 morga  w każdym oprócz powierzchni w morgach są podane również sążnie. 

 Treść arkuszy hipotecznych gminy Jurgów stwierdza, że na podstawie wyroku sądu żupańskiego z 11 lutego 1862 dobra Dunajec były własnością Aladara, Gejzy, Tivadara i Atylli Salomonów po ¼ części, a aktem notarialnym z 23 listopada 1879 r. przeszły na własność Ks. Hohenlohego. Wpis na karcie B przedstawia prace regulacyjne  (tu następuje wykaz parceli które zbiorowo zostały wpisane do księgi gruntowej gm. Jaworzyna.

Gdy ustawą XIX z 1848r. zniesiona została na Węgrzech pańszczyzna wtedy każdy poddany,  czyli były  urbar, otrzymał na własność co najmniej morg gruntu pod budowę i „ośminę” czyli od 4 do 12 morgów i pewną ilość lasów i pastwisk. Zachowała się w Jurgowie, Rzepiskach i Czarnej Górze tradycja , że wszystkie polany, które ich przodkowie posiadali, były odpłatą za karczunek lasów na miejscach polan przez nich dokonany.   Polany te, czyli jak je przetłumaczono polesiska, zostały im zabrane bez żadnej odpłaty, jak to stwierdza  nazwa urbar. Zaznaczyć trzeba, że w wyniku komasacji urbar powstał nie kosztem właścicieli dóbr, tylko kosztem samej gminy. Ponadto Gromada Jurgów stwierdza, że urbar ten nie liczy bynajmniej setek morgów lecz tylko 64 morgi lasu. Chodziło o wynagrodzenie urbarów czyli byłych poddanych, kosztem dobra gminnego a nie zamianę, stwierdza to fakt, że niektórzy mieszkańcy, a także kościół, otrzymali udziały w urbarach pomimo, że nie posiadali  żadnych polan czy polesisk w Tarach.  

Skutkiem tych zmian własnościowych w Tatrach Jaworzyńskich są szałasy na polanie Pod Okulnym.

 57 szałasów zwiezionych z polan tatrzańskich  i ponownie poskładanych na polanie Pod Okulnym w pobliżu Stacji narciarskiej Jurgów-ski ,ale to już oddzielna historia.

Józef Górka